درجات تقواپرهیزگاری، خویشتن داری در برابر خواهش های نفسانی، پرهیز از موجبات خشم خداوند را تقوا گویند. تقوا درای مراتبی است. که در ذیل ذکر می‌شود. ۱ - تقوای خاص الخاصآیاتی از قرآن کریم نیز به گونه‌ای بیانگر درجات تقوا و بالاترین مرتبه آن یعنی تقوای خاص الخاص است: « یـاَیُّهَا الَّذینَ ءامَنوا اتَّقوا اللّهَ حَقَّ تُقاتِهِ و لاتَموتُنَّ اِلاّ و اَنتُم مُسلِمون » به فرموده امام صادق علیه السلام، حق تقوا این است که خداوند به گونه‌ای اطاعت شود که هرگز معصیتی همراه آن نباشد و به شکلی از وی یاد شود که هیچ گاه فراموش نگردد و به طوری از او سپاس گزاری شود که هیچ کفرانی با آن صورت نپذیرد. [۳]
جامع احادیث الشیعه ج۱۸، ص۵۹.
حضرت علی علیه السلام درباره این آیه فرمود: «قسم به خدا کسی جز ما اهل بیت به آن عمل نکرده است؛ ما هستیم که خدا را یاد می‌کنیم و هیچ گاه او را فراموش نمی‌کنیم؛ ماییم که خدا را شاکریم و هرگز وی را ناسپاسی نمی‌کنیم و ما هستیم که او را اطاعت کرده و هرگز نافرمانی نخواهیم کرد.» آن گاه حضرت فرمود: چون این آیه نازل شد، صحابه گفتند: ما توان عمل به آن را نداریم، پس خداوند آیه «فَاتَّقُوا اللّهَ مَااستَطَعتُم» را ـ به عقیده برخی ناسخ آیه یاد شده است [۵]
جامع احادیث الشیعه ج۱۸، ص۵۹.
ـ نازل فرمود. [۶]
البرهان ج۱، ص۶۶۷.
.۲ - تقوای خاصآیه شریفه قرآن، تلویحاً به مراتب و درجات میانی تقوا یعنی تقوای خاص نیز اشاره دارد، زیرا بسته به اختلاف توانایی افراد و میزان درک و همت آنان در رعایت تقوای الهی، درجات و مراتب متفاوتی از آن پدید می‌آید. آیه «اِنَّ اَکرَمَکُم عِندَ اللّهِ اَتقـکُم» نیز به تفاوت تشکیکی تقوا اشاره دارد همچنین آیه «لَیسَ عَلَی الَّذینَ ءامَنوا وعَمِلوا الصّــلِحـتِ جُناحٌ فیما طَعِموا اِذا مَا اتَّقَوا وءامَنوا وعَمِلوا الصّــلِحـتِ ثُمَّ اتَّقَوا وءامَنوا ثُمَّ اتَّقَوا واَحسَنوا واللّهُ یُحِبُّ المُحسِنین» تدرّج در تقوا را می‌رساند. ۳ - تقوای عامگفتنی است نازل‌ترین مرتبه تقوا، پرهیز از کیفر، مانند آتش جهنم است که در آیات شریفه : «واتَّقوا النّارَ الَّتی اُعِدَّت لِلکـفِرین» [۱۴]
تفسیر تسنیم ج۲، ص۳۷۳.
«فَاتَّقوا النّارَ الَّتی وقودُهَا النّاسُ والحِجارَةُ اُعِدَّت لِلکـفِرین» «یـاَیُّهَا الَّذینَ ءامَنوا قوا اَنفُسَکُم واَهلیکُم نارًا وقودُهَا النّاسُ والحِجارَةُ عَلَیها مَلـئِکَةٌ غِلاظٌ شِدادٌ لا یَعصونَ اللّهَ ما اَمَرَهُم و یَفعَلونَ ما یُؤمَرون» از آن یاد شده و تقوای عام نام گرفته است. ۴ - تقوا و ایمانبرخی آیات، تقوا و ایمان را با هم مرتبط می دانند؛ مانند: «ذلِکَ الـکِتـبُ لارَیبَ فیهِ هُدًی لِلمُتَّقین • اَلَّذینَ یُؤمِنونَ بِالغَیبِ... • والَّذینَ یُؤمِنونَ بِما اُنزِلَ اِلَیکَ... » «ولـکِنَّ البِرَّ مَن ءامَنَ بِاللّهِ والیَومِ الأخِرِ والمَلـئِکَةِ والکِتـبِ والنَّبِیّینَ... واُولـئِکَ هُمُ المُتَّقون» ، بر این اساس می توان گفت متقیان، همان مؤمنان هستند که طبقات و درجات مختلفی دارند، بنابراین تقوا همانند ایمان درجاتی دارد. برخی به عدد مراتب ده گانه ایمان ، درجاتی ده گانه برای تقوا برشمرده اند. [۲۱]
التقوی فی القرآن، ص۵۲-۵۳.
[۲۲]
المحیط الاعظم ج۱، ص۲۸۳.
۵ - پانویس
۶ - منابعدائرة المعارف قرآن کریم، برگرفته از مقاله تقوا. |